Θεωρητικοί προβληματισμοί, εμπειρικά αινίγματα


Διεθνές Συνέδριο _1 χρόνο μετά την εξέγερση του Δεκεμβρίου του 2008




ΠΑΝΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, 9-11 Δεκεμβρίου 2009

Σε σχέση με άλλες μορφές συγκρουσιακής πολιτικής, η εξεγερσιακή διαμαρτυρία προκαλεί τα πλέον αντιφατικά συναισθήματα. Χωρίς τα πολύπλευρα οργανωτικά προαπαιτούμενα και τις επιμελητείες άλλων, περισσότερο διαδεδομένων μορφών, η εξεγερσιακή βία αποτελεί ταυτοχρόνως την πλέον ορατή και φορτισμένη διεκδικητική έκφανση όσο και τη δυσκολότερα διατηρήσιμη. Δεν πρόκειται για παράδοξο. Η βιβλιογραφία καταγράφει μια μακρο-ιστορική τάση υποχώρησης των βίαιων μορφών pari passu με την ενδυνάμωση του κρατικού κατασταλτικού μηχανισμού και την ανάδυση διεκδικητικών εναλλακτικών που βασίζονται στη διαπραγμάτευση: πρακτικές όπως διαπληκτισμοί, εκδικητικές επιθέσεις, πυρπολίσεις κ.α. σταδιακά πραραχωρούν τη θέση τους στην ενυπόγραφη διαμαρτυρία, τις ειρηνικές διαδηλώσεις, τις διαβουλεύσεις.
   Εντούτοις οι βίαιες εξεγερσιακές δράσεις παραμένουν και, πρασφάτως, πολλαπλασιάζονται. Οι αμερικανικές και βρετανικές μητροπολιτικές ταραχές της τελευταίας δεκαπενταετίας, η έκρηξη των γαλλικών banlieue και -βεβαίως- η ελληνική εξέγερση του Δεκεμβρίου του 2008 αποτελούν γλαφυρές εικονογραφήσεις του φαινομένου.
  • Ποια η πολιτική σημασία αυτών των εκρήξεων και πώς αποτιμώνται οι εκβάσεις τους;
  • Γιατί και πώς άνθρωποι εξοικειωμένοι με τις κατηγορικές κοινωνικές τους οριοθετήσεις ξαφνικά υιοθετούν μορφές εξεγερσιακής βίας, και στη συνέχεια (κάποτε εξίσου απότομα) επιστρέφουν σε πρότερες "ειρηνικές" σχέσεις και διεκδικητικές ρουτίνες; 
Ένα χρόνο μετά την εξέγερση του Δεκεμβρίου του 2008, το διεθνές συνέδριο που οργανώνει ο Κύκλος Συγκρουσιακής Πολιτικής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου υπό την αιγίδα του ΠΜΣ Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης και του Committee on Political Sociology (CPS) της Διεθνούς Κοινωνιολογικής Εταιρείας (ISA) και της Διεθνούς Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης (IPSA) --με τη συμμετοχή κορυφαίων μελετητών του πεδίου της συγκρουσιακής πολιτικής και των κοινωνικών κινημάτων από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ-- προσεγγίζει τις εξεγερσιακές συλλογικές δράσε σε συγκριτική-θεωρητική προοπτική: θετει θεωρητικά κρίσιμα ερωτήματα προσδοκώντας θεωρητικά σημαίνουσες απαντήσεις.

  Το θέμα είναι βεβαίως πολιτικά και κανονιστικά φορτισμένο. Οι περισσότερες αναλύσεις εξακολουθούν να προσλαμβάνουν τις βίαιες εξεγερσιακές δράσεις μέσα από ιδεολογικά πρίσματα, εξιδανικεύοντας ή, πιο συχνά, δαιμονοποιώντας τις ως απεχθείς ψυχοπαθολογικές δυσλειτουργίες. Όμως οι πιο διορατικές έρευνες αποδεικνύουν πως το φαινόμενο γίνεται καλύτερα αντιληπτό ως προϊόν της αλληλεπίδρασης ανάμεσα στους διεκδικητές και τον κατασταλτικό μηχανισμό. Συναφώς, η βία δεν αντανακλά τόσο την υλοποίηση εμπεδωμένων πεποιθήσεων (ιδέες), παρορμήσεων ή δομών ευκαιριών (συμπεριφορές), όσο την αλληλεπίδραση διεκδικητών και του θεσμικού τους περιβάλλοντος: σχεσιακές ανταλλαγές που ενέχουν τόσο ορθολογιστική διαπραγμάτευση όσο και στρατηγική δημιουργικότητα.

Φιλοδοξώντας μια αποτίμηση του πρόσφατου κύματος εξεγερσιακής συλλογικής δράσης στην ιστορική και γεωγραφική του ιδιαιτερότητα (Ελλάδα, Γαλλία, Βρετανία και, χρόνου επιτρέποντος, ΗΠΑ), αποσκοπούμε στη σύγκριση και σύνθεση αναλύσεων συγκρουσιακών επεισοδίων σε διαφορετικά χωροχρονικά πλαίσια, συνδυαστικά με την προώθηση της θεωρητικής συζήτησης -αξιολογώντας, επικυρώνοντας ή διαψεύδοντας υφιστάμενες θεωρητικές προσεγγίσεις.

Στο πλαίσιο αυτό το συνέδριο αποσκοπεί να φωτίσει μια σειρά από αλληλένδετες διαστάσεις:

  • Ταυτότητα/Κύρια χαρακτηριστικά: Ποια ήταν τα ακριβή κοινωνικά και πολιτικά χαρακτηριστικά των πρόσφατων εκρήξεων και πώς αντιπαραβάλλονται με την εμπειρία άλλων ιστορικών συγκυριών; Ακολουθώντας τη διαδεδομένη, δισδιάστατη χαρτογράφηση βίαιων συλλογικών φαινομένων του Tilly (ως συναρτήσεων της έκτασης των καταστροφών και του βαθμού συντονισμού), σε ποιους τύπους εντάσσονται οι υπό εξέταση περιπτώσεις και ποιοι παράγοντες εξηγούν τη διαφοροποίση; Είναι δυνατόν να ενδυναμωθεί η τυπολογία με την ένταξη επιπλέον διαστάσεων, όπως η βαρύτητα ειδικών πολιτικών αιτημάτων και γενικού προσανατολισμού, η φύση των συναφών κατηγορικών οριοθετήσεων, κτλ;

  • Δομή και συγκρυρία: Σε όλες τις περιπτώσεις που μας ενδιαφέρουν μια βιαιοπραγία --κατά κανόνα εκ μέρους του κατασταλτικού μηχανισμού-- λειτούργησε ως ο καταλύτης αλυσιδωτών αντιδράσεων. Ποιες είναι όμως οι "δομικές προποϋποθέσεις αυτής της εξέλιξης; Ποιος ο ρόλος παραγόντων όπως η εργασιακή επισφάλεια, η ανάπτυξη ενός νέου κοιωνικού περιθωρίου μεταναστών και ανέργων, ή η κατάρρευση παραδοσιακών κοινωνικών και πολιτικών δικτύων αλληλεγγύης; Επιπλέον: Τι συνάγεται αναφορικά με τη συστηματική αλληλεπίδραση μεταξύ της αστυνομίας και του "εξεγερμένου πλήθους"; Αποτελούν οι πρόσφατες ταραχές απλά "ατυχήματα" --στιγμιαίες και ακούσιες "υπερβάσεις καθήκοντος" στο πλαίσιο της εμπεδωμένης αποτρεπτικής αστυνόμευσης, ή μήπως γινόμαστε μάρτυρες μιας πιο συστηματικής παλινδρόμησης στις επιθετικές κατασταλτικές πρακτικές των δεκαετιών 1970 και 1980;
  • Συγκρουσιακά ρεπερτόρια και εκβάσεις: Είναι σωστό να υποστηρίζεται ότι οι πρόσφατες εξεγερσιακές πρακτικές επιφέρουν ανανέωση του συγκρουσιακού διεκδικητικού ρεπερτορίου και, αν είναι έτσι, θα μπορούσε αυτό να εκληφθεί ως παραδειγματικό (modular); Με ποιους τρόπους η στρατηγική-εργαλειακή δράση σχετίζεται και αλληλεπιδρά με βιωματικά κίνητρα και ποιοι παράγοντες μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις διαφορές μεταξύ των περιπτώσεων; Πώς μπορεί να αποτιμηθεί η αποτλεσματικότητα των διάφορων διεκδικητικών ρεπερτορίων και πώς η βία σχετίζεται με την παρεμπόδιση και τη σύμβαση;
  • Διαδικασίες πλαισιώσεων και προγραμματικός Λόγος: Πώς αντιμετωπίστηκαν οι εξεγέρσεις από τις θεσμικές πολιτικές δυνάμεις (κόμματα, συνδικάτα, ομάδες στην κοινωνία πολιτών) και πώς τα ίδια τα εξεγερσιακά υποκείμενα εξέφρασαν και πλαισίωσαν τα αιτήματά τους; Υπήρξαν οι οντολογικές αφηγήσεις που υιοθετήθηκαν εκδοχές πραγματικών αξιακών μετασχηματισμών, ή μήπως εξακολούθησαν να εδράζονται σε παραδοσιακά σχήματα και προσλήψεις; Αναδύθηκαν νέες ταυτότητες και, αν ανι, πώς σχετίζονται με υφιστάμενα πολιτικά προγράμματα;
  • Οργανώσεις: Ποιες οι οργανωτικές προϋποθέσεις και ποια τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα των εκρήξεων; Έχουμε σε εξέλιξη ορατά οργανωτικά φιανόμενα (οικειοποίηση, ανανέωση, κτλ) και πώς οι εξελίξεις φωτίζουν σοβούσες θεωρητικές και πολιτικές αντιπαραθέσεις, όπως, π.χ., μεταξύ ιεραρχικών δομών και αποκέντρωσης ή τη συνάφεια που αποκτούν διαφορετικά επίπεδα οργανωτικής ενεργοποίησης (στο επίπεδο των θεσμικών οργανώσεων, στο σημείο επαφής με τους αντιπάλους και ως ενδιάμεσες δομές που συνδέουν τη βίαιη διαμαρτυρία με συγκεκριμένους κοινωνικούς χώρους - milieux); Ποιος ο ρόλος των νέων τεχνολογιών (διαδίκτυο, blogs, μηνύματα SMS) και ποια η σχέση τους με τα συμβατικά ΜΜΕ (Τύπος, τηλεόραση);
  • Διεθνική διάχυση: Πώς οι εθνικές περιπτώσεις σχετίζονται με το διεθνές περιβάλλον και μέσα από ποιους μηχανισμούς επέρχονται και διαδίδονται; Υπήρξαν ορατές "μεταθέσεις πεδίου" (scale shifts) και πώς επηρεάζουν το συμβατικό πολιτικό λόγο στις εξεταζόμενες χώρες; Επιφέρει η εξεγερσιακή διαμαρτυρία κάποια απτά αποτελέσματα και πώς αυτά μπορούν να αποτιμηθούν; Επιτρέπουν οι εξεγερσιακές δράσεις πορίσματα σχετικά με προκλήσεις και απειλές εγγενείς στη διεθνική συλλογική δράση;